Narcosemiddel ketamine mogelijk effectief bij depressie

Het narcosemiddel ketamine, dat ook gebruikt wordt als recreatieve drug, lijkt een veelbelovend middel tegen hardnekkige depressies. Dat meldt het NRC Handelsblad. Jaarlijks kampen 546.500 volwassenen in Nederland met een depressie. Voor 135.600 van hen is dat voor het eerst. De kans op terugval is echter groot: na een eerste depressie krijgt 50% van de patiënten er nog een. Na drie episodes is die kans op terugval 90%. Voor een derde van de patiënten werken de bestaande medicijnen en behandelingen helaas onvoldoende. Ketamine is voor deze groep mogelijk een veelbelovend medicijn.

Sinds 1965 wordt ketamine gebruikt als narcosemiddel in ziekenhuizen en ambulances. Daarnaast gaat het middel rond in het partycircuit. ‘Special K’ zorgt voor hallucinaties, een euforisch gevoel en dissociatie. Het idee dat ketamine verlichting kan brengen bij depressies is begin deze eeuw ontstaan naar aanleiding van een aantal publicaties over depressieve patiënten die plotseling opknapte na een operatie waarbij ze met ketamine waren verdoofd. In de afgelopen tien jaar is er een aantal onderzoeken uitgevoerd waarin patiënten met ernstige, steeds terugkerende depressie tweemaal per week via een infuus een lage dosis ketamine toegediend kregen.

In 2016 analyseerde de Chinese Onderzoeker Yu Han van de afdeling Neurologie aan The First Affiliated Hospital of Chongqing Medical University de negen best opgezette onderzoeken. Hieruit blijkt dat de depressie bij ruim twee derde van de patiënten binnen 24 uur verbeterde of zelfs verdween. Bij ruim de helft hield dit effect een week aan. Gemiddeld duurt het vier tot zes weken voordat duidelijk is of antidepressiva werkt. Aangezien ketamine binnen twee uur werkt, lijkt het veelbelovend voor de behandeling van suïcidale mensen.

Tot voor kort dachten onderzoekers dat depressie veroorzaakt wordt door een tekort aan serotine. Dit blijkt echter complexer te liggen. Een verstoorde balans van signalen die hersencellen activeren en signalen die juist remmen lijkt een betere verklaring. Ondanks het feit dat er steeds meer inzicht is in de oorzaak van depressie, zijn er de laatste dertig jaar geen nieuwe middelen op de markt verschenen.

Indien ketamine effectief blijkt, kan het middel als revolutie in de behandeling van ernstige depressie worden bestempeld. Ook prof. dr. Robert Schoevers, hoogleraar psychiatrie aan het UMC Groningen, raakte een paar jaar geleden onder de indruk van de effecten van ketamine. “Wij psychiaters zien veel patiënten met ernstige depressies die niet opknappen door de bestaande behandelingen. Dan ben je enorm blij als er een middel is dat misschien iets voor die mensen kan betekenen. Maar het zijn tot nu toe kortdurende studies, er zijn meer vragen dan antwoorden. Welke dosis werkt, hoe vaak moet je het geven, welke toedieningsvorm is het beste?”

Schoevers leidt in Nederland het eerste grootschalige onderzoek naar het effect van orale ketamine op depressie. Tijdens de eerste tien weken voert hij een dubbelblind placebo-onderzoek uit. Naast het UMC Groningen doen ook Parnassia in Den Haag en Pro Persona in Nijmegen daaraan mee. “Daarna bieden we alle deelnemers de kans om in een vervolgonderzoek ketamine te proberen, twee keer per week, in een drankje. Samen met de patiënt kijken we wat de werkzame dosering is, want dat verschilt per persoon. Als ze zijn ingesteld, blijven ze bij ons onder controle of verwijs ik ze naar hun eigen psychiater. Maandelijks geeft de patiënt online gegevens door over de symptomen en eventuele bijwerkingen, en we meten elk halfjaar onder meer de nier- en leverfunctie. Zo leren we met elkaar hoe we ketamine het beste kunnen toepassen en wat de gevolgen zijn op lange termijn.”

Het is nog lang niet duidelijk hoe ketamine precies tegen depressie werkt. “Maar er zijn natuurlijk wel ideeën over”, stelt Schoevers. “Ketamine beïnvloedt de werking van glutamaat, de meest verbreide neurotransmitter in het brein. Die stof werkt op veel verschillende manieren in het brein. Eén van de effecten is dat het hersencellen aanzet om nieuwe connecties met elkaar aan te gaan.” Schoevers benadrukt dat de emotiegebieden bij depressie, waar stress en angst zetelen, overactief zijn. “De cognitieve controle, waarmee we die emoties filteren en bepalen hoe we moeten reageren op wat er speelt, is juist minder sterk. Dat systeem is uit balans. In een aantal onderzoeken met ketamine zie je dat de verbindingen tussen deze gebieden, de corticolimbische circuits, zich herstellen.”

Schoevers benadrukt wel dat een overdosis aan ketamine zowel verslaving als forse bijwerkingen tot gevolg kan hebben. In hoge doseringen kan het middel geheugenproblemen opleveren, de werking van de lever aantasten, een erectiestoornis en ernstige blaasontsteking veroorzaken.

Wilt u meer weten over het verband tussen ketamine en depressie? Bezoek dan op 10 oktober het Nationaal Congres Farmacotherapie in de Psychiatrie 2019 in Zeist. Prof. dr. Robert Schoevers brengt u op de hoogte brengen van de laatste stand van zaken omtrent de inzet van psychedelica bij therapieresistente depressie. Prof. dr. Andrea Evers geeft een lezing over het placebo-effect in de klinische praktijk en dr. Rob Kok praat u bij op het gebied van de richtlijn probleemgebied bij dementie en de psychiater. Na afloop van deze lezingen kunt u twee workshops volgen. De congresdag levert u 5 nascholingsuren op.