Verdient metformine een rol bij clozapine-geïnduceerde gewichtstoename?

De laatste jaren is er steeds meer aandacht besteed aan de metabole bijwerkingen van antipsychotica. Deze bijwerkingen worden vaker gezien bij tweedegeneratie-antipsychotica, waarbij clozapine in verband wordt gebracht met de grootste kans op gewichtstoename. In een onlangs verschenen artikel in GGzet Wetenschappelijk bespreken Kor Spoelstra en Rikus Knegtering de effectiviteit van metformine-additie voor de preventie en behandeling van clozapine-geïnduceerde gewichtstoename. De conclusie: metformine kan bij clozapine-geïnduceerde gewichtstoename inderdaad een gunstig effect hebben.

Het is nog niet geheel duidelijk op welke wijze antipsychotica gerelateerd zijn aan gewichtstoename, maar het heeft mogelijk te maken met 5-HT_2c-polymorfisme van de patiënt en de hoge receptoraffiniteit van clozapine voor 5HT-_2c-, H1- en H3-receptoren. De impact van clozapine op de glucagonachtige peptide-1 (GLP-1) verklaart gedeeltelijk de ontwikkeling van het metabool syndroom en de gewichtstoename bij gebruik van dit antipsychoticum. GLP-1 reguleert onder andere de eetlust door verzadiging te induceren, en clozapine verlaagt als enige antipsychoticum de GLP-1-niveaus in het bloed. Metformine verhoogt dan weer de GLP-1-niveaus, waardoor een metformine-additie bij clozapine effectief kan zijn.

Verschillende onderzoeken hebben inderdaad gunstige effecten laten zien voor BMI, gewicht en buikomvang bij toevoeging van metformine aan clozapine. Metformine onderdrukt de eetlust en geeft een verzadigd gevoel. Voor de behandeling van clozapine-geïnduceerde gewichtstoename is starten met metformine echter niet de eerste keus; de voorkeur gaat uit naar leefstijlinterventies. Ook het geven van psycho-educatie en cognitieve gedragstherapie kunnen positief bijdragen. In overleg met de patiënt kan er gekeken worden naar een ander antipsychoticum met minder kans op gewichtstoename. Bij gebruik van clozapine is dit echter dikwijls niet mogelijk, omdat dit middel vaak aan een therapieresistente groep wordt voorgeschreven.

De toepassing van metformine-additie kan een gunstig effect hebben op de preventie en behandeling van clozapine-geïnduceerde gewichtstoename, maar er is nog geen sterk bewijs gevonden om routinematig metformine als add-onmedicatie bij antipsychotica voor te schrijven voor gewichtsafname. Zowel de huisarts als de behandelend psychiater kan metformine voorschrijven, mits hij zich comfortabel voelt bij het voorschrijven van off-labelmedicatie. Het onderling uitwisselen van kennis tussen huisarts en psychiater is hierbij noodzakelijk.  

Dit artikel verscheen in editie 1 van 2020 van GGzet Wetenschappelijk, een tijdschrift van, voor en door medewerkers van Lentis, GGZ Friesland en GGZ Drenthe. Artikelen gaan over uiteenlopende onderwerpen die binnen de instellingen spelen.